|

9 MAKANAKUYKA MAKANAKUSHPAMI

LIBRETO

LOCUTOR Iskun capítulo

LOCUTORA Makanakuyka makanakushpami

EUSEBIO Ñuka kumari Martaka llakillami kawsakun… ñuka mana yachani imatalla ninata. Paypa kusaka, ishkantipa ushitallata violashpa chichuta sakirka, kay shinamiashtaka wawakuna pandemiapi llakichiaparka. Kunanka, ¿Imata payka shinayta ushan? Paypa riksi hampikta tapurnimi niwarkami…

DOCTOR Marta, Kan yachanki ñuka kanta, kampa ayllutapash kuyani. Shinapash, yapatami mañawanki. Kay llaktapika abortotaka mana shinay ushanachu. Kanpa wawapa chichuyashkata yachakchayashpaka, ishkanditami wichashpa sakinka.

MARTA Shinapash ¿imashpa? Ñuka ushitaka saltiyaytukushka. Chaymanta wawata charinaka mana allichu kan.

DOCTOR Shinapacha, yapa llakimi kan. Ashtawankarin religionmantalla yuyashpa shina ninakun. Saltiyayka hatun huchami kan, shinapash aborto huchawanka mana llakichishkata fichay ushanllu ninmi.

MARTA ¿Hampik, kikinka imata ninki?

DOCTOR Ima huchapash mana tiyanllu. Llullanakunmi. Kallari punchakunapika ima wawaka manarak tiyanchu.

MARTA ¿Shinaka imatak tiyan?

DOCTOR Muyu shinami kan, shinapash hatun kiru tukuytaka manara ushanchu.

MARTA ¿Imashina?

DOCTOR Shuk muyu shina, kiru tukunkapaka ashtaka pachakuna yalinarami.

MARTA Shinapash, ¿llullu wawachu?

DOCTOR Mana, Marta. Embrion nishkami kan. Llashan pachakuna mutsurin llullu wawa tukuchunka. Chaytaka mayhan cientificopash yachan. Shinaka kallari semanakunapi usharinmi wiksayuta shayachinata, nima jucha mana tiyankachun. ¿Matildaguka Mashna semanatata charin?

MARTA Killa chawpi, kampik, shinami yarin, sukta semanakuna kanka

DOCTOR Wiksayukta shayachi pachapimi kan

MARTA ¿Hampik, kinkinka yanapawankimanlla?

DOCTOR Shinashallami, shinapash ñukapacha shinansha ama shuk nimata na yachakkuna takarishka kachun. Shina mana yachakkunapaman rishpaka wañuytapash ushankallami kampa wawaka. Rikuy, Marta, kay tukuy mamallaktakunapi, 50 waranka warmikuna, wawa warmikunapash pakalla abortomanta wañunkuna. Hatun makanakuypi wañukpi shina.

MARTA Shinapash, ñuka ayllullaktapika “kawsayta munanchik nikkuna, próvida nishkakuna” shulluytaka mana uyanayachinllu.

DOCTOR Shimisapakunami, paykunaka kullkita charimanta karullaktakunaman rishpa paypa wawakunataka abortachinkuna.

MARTA ¡Hampik, Virgen mama allí kawsayta karapachun!

CONTROL MÚSICA DE TRANSICIÓN

EUSEBIO Ñuka churi Fredy uyachi antata pushak shinami kan chaymanta chay ukumanka chayanillami. Uyachi antaka Joaquin mashipakpimi. Shina purishpami shuk mana riksi runa chayamushkata yacharkani…

WILSON ¿Kikinchu kay uyachi antata pushak kanki?

FREDY Shinami, Coordinadormi kani, kaypika ayllupishina tantanakushpa llamkanchik. Niway, imapita yanapayta ushani.

WILSON Ashtawankari, ñukanchi yanapayta kunkapa shamunchi, kunan pademiamanta tukuylla sinchi waktarishkami kanchik. Uyachi antakunaka anunciokunata yalichishpami kawsan, ¿nachu?

FREDY Shina nin.

WILSON Ñukanchi empresaka, kankunaka ashtaka uyakkunata chariknishpa shuk hatun publicidad nishkata churankapa shamunakunchik.

FREDY Alipacha. Niway, ¿Mayhanta kikinpa empresaka?

WILSON Golden hands nishka. Kuri minería. Ministerio de energia y recursos naturales no renovables nishkami ñukanchiman consesionarka imalla allpapi tiyashkata llukchichun. Kayka, yaya hatun minami kakrin, chay jatun, modernakuna shina.

FREDY ¿Maypita kay minataka rurakrinkichi?

WILSON Kaykunamanlla. Mayu umapi. Kaywanka ashtaka llamkaytami kay ayllullaktamanta runakuna charikrin, kay minaka tukuypa sumakmi kanka.

FREDY ¿Kashna sumaklla willayka shinapachacha kanka?

WILSON Kay hatun campañawanka kanpa uyachi anta llashan kullkita hapinka, shinashpa tuky kaypi kawsakkuna licencia ambiental nishkata lluchinkapa yanapachun munanchik. ¡mineriaka yanapankapami, mana yankata tukurinkallachu, mana pachamamata llakichishpa llamkashun!

FREDY ¿ Mashna “dolarmanta” parlanakunchi kay campañapaka?

WILSON Ashtaka waranka kullkikunata. ¿Chunka pichka, ishkay chunka? … (Baja voz) kikinpaka, pushak kashkamanta, ashtawan imakunatapash rikushunmi. ¿Kay yuyaymanta imata ninki?

FREDY Ñuka yuyani… Nimata na yuyanichu. Ñuka mashikunata tapuna kani.

WILSON Tapuy, shinapash ucha willachiwanki. ( baja voz) Rikunki, shuk municipiomanta uyachi antakuna tapuriyanajunmi. Mana nataka ninkichu yanimi, tiyashpallami tiyan.

CONTROL MÚSICA DRAMÁTICA

LULA ¿20 waranka dólar kullkikuna? …!chayka ashtaka kullkimi kan! ¡Paykunaka ima, ninan karakkunachu kashkayari!

MANUELA Limosna Jatun kakpika santopash mana crinllachu.

FREDY Kay runaka mineriaka allimi, mana imatapasha mapayachingachu nijunmi.

QUIQUE Tukuy minami mapayachin; sachakunata, yakukunata llakichin. Paykunakarin, allipachami ninkallami, hipamanmi llakikuna chayamun

LULA. ¿Ima minata kakrin?

FREDY Kurita shukchinkapa. Kay minapika ashamanta allpata shukchishpa ushashka utukunapi ruranka

MANUELA Tukuy orota apan mamallaktamanka utujuta sakin.
Imashina españolkuna rurarka kayman chayamushpa, orota aparka espejota sakirka.

QUIQUE Chay empresakunaka mana allí llamkakunami kan, shinapash…

LULA … chay runakunapa kullkiwanka radiota sinchiyachita ushanchi, pandemia tiyashka pachakunapika chay kullkiwan kawsayta ushanchi.

FREDY Mashikuna, ¿imata ninkichi? ¿lenteja platomanta, ñukanchikpa dignidata sakishunllu?

LULA ¡ 20 waranka lentejakunamary kan!

FREDY Shinaka… ¿Ari nishunchu?

CONTROL MÚSICA DRAMÁTICA

DOCTOR ¿Alichu kanki, Matildagu?

NIÑA Allimi kani hampik… Asha shayakushkalla…

DOCTOR Shinallatami, wawagu. Ama manllaychu. Kampak mama kanwan kankrin. Kanka, Marta, ama krinkichu chay “síndrome post aborto” nishka rimaykunataka.

MARTA ¿Hampik, chayka imata kan?

DOCTOR Chay “kawsayta huyanchik” nikkuna, kashnami nishkakuna: wiksayukta harkachishka hipaka, warmikunaka ñukami wawata wañuchishkani, pinkanayaywan, mana allí warmi kani yuyaytami hapin ninkunami.… mana kashpaka tayta Dios llakichiinga kutinga ama wawata tari ushachun. Ama chaykunataka krinkichu.

NIÑA ¿Hampik, Alichu kakrini?

DOCTOR Alimi kanki, Matildagu. Kunan, wasiman rishpa kunuklla atallpa mikunata mikukri. Kikin, Martaka, Upallagu. Ima punllaka ñukanchi mama llaktaman chayamunkami kashna ruraykunataka ama manllaywan, pakalla ruranaka.

MARTA Hampik, tayta Dios allí kawsayta karapachun. Llasha llasha aparinata anchuchiwashkanki. Matildagu yachana wasiman tikranka, kushilla kankapa

DOCTOR Marta, Kunkakunimi. Wawataka, ura wiksapi uchilla chukrichita rurarkani, rikuy… asha sirashka rikurikun.

MARTA ¿Chayka, imashpata, hampik?

DOCTOR Ñawpashpa yachankapa. Kay ayllu llaktapika yapalla shimisapakuna tiyanchi.

CONTROL MÚSICA ALEGRE

WILSON Shinaka, mashi Fredy, sumac kawsay uyachi antata pushak, ¿ñachu ari nirkankichi?

FREDY Ari, mashi. Ñami nishka kan. Mana kikinkunawan llamkanrinchichu

WILSON ¿Ñukanchipa kullkita mana ninkichi? ¿yachayta ushanchichu ima nishpa mana nunakta?

FREDY Kikinpa empresaka ñukanchik larkakunata, mayukunata cianurowan nishka venenowan mapayachikrinmi. Chay larkakunapi, mayukunapika runa ayllullaktakunami kawsan.

WILSON Bah… indiokuna

FREDY ¿Indiokuna?

WILSON Ari, kawsanamanta kawsanakun runakuna. Millaykunapash

FREDY Kishpichiway, shinapash… kikinpash indiomi kanki.

WILSON ¿Ima ninki?

FREDY Kay mama llaktapika mana ingata charishpa yanata charin.

WILSON Mana kikinpa asichita hamuktanichu.

FREDY Kay mama llaktapika, ñuka mashi, tukuylla, tukuylla chapurishka kanchi. Chapurishkakuna kanchi runamata, yanamanta, yurakmanta, chinokunamanta… arrozta mangowan chapushka shina. Fanesca mikunashna.

WILSON Chaytaka mana rimanakunchikchu. Imasha nirkani, ñukanchi empresaka mana mapayachinllu, ali kanata maskan. Pachamamata rikuriyashpa llamkanchi, hamuktarinchichu.

FREDY Chaytaka kikinpash mana krinkichu, mashi… shinapash, manara kikinpa shutitaka yachanichu

WILSON Wilson Gualachi, pushak kani.

FREDY Runa Apellido, ¿nachu?

WILSON Wampra mana pinka, ¿Nachu shinayari? Ña upallakrinki, hijue…
CONTROL MÚSICA DE TRANSICIÓN

LULA Willay, Fredy, willay. ¿Imata nirka chay runaka?

FREDY Mana pinkay niwarka … shuk ali shimigukunatapash nirkami

QUIQUE ¿Mana nikpika Imata nirka?

FREDY (engola) Paykunaka mana mapayachishpa, pachammamata juyashpa llamkanchin nin.

MANUELA Chay runataka imatapash mana krinichu

QUIQUE Ña rikurkanchi, Fredy. Chashnapacha utukushpa, waykuyachoshpa llamkan minaka ashtaka llakipachamari.

MANUELA Rikuy, Peru llaktapi, imashinata Cajamarkapi ayllu llaktakuna kawsanakun. Chaypi Yanakucha oromata empresaka tukuyta mapayachishka, llakichishka.

QUIQUE Argentinapitapash yachakchayarkanchi, Mina alumbrera nishkamanta. Shuk punllapilla ushashka yakutami tkuchin, chaytaka tukuylla mama llaktapak upiyanatapash yali.

LULA Guajira Colombiapika, shuk carbon mina, Ninan jatunpachami, chaypika tukuy pachamamata, sachamamata tukuchishkami.

MANUELA Shina shukta shukta rikushunllami, shinapash ashtakami kan. Chay minakunaka ayllullaktakunapa, mamallaktapakpash ninan llakipachami kan.

QUIQUE Empresakunamantallami ima kullkitapash apankuna

LULA Costa Rica llaktami, yuyak llakta kashka, chay llaktapika mana kashna hatun minería nishkakuna tiyanllu.

QUIQUE Chay mishukunaka ninan tamiyatapash yali llakichikkunamikan. Tamia yakuka chinkarinmi, paykunapa mapayashkaka mana tukuringachi.

FREDY Shinaka willaywan kallarikrinchikmi. Shinapash kashna empresakuna ama ñukanchik allpata, sachata, ñukanchiktapash llakichishpa sakichun. Hatarichunchik.

MANUELA Kay makanakuyka David Goliat runawan makanakuy shinami kakrin

FREDY Ari, llakichitukurinkacha… shinapash makanakuyka makanakushpa kan, ¿nachu shina?

CONTROL MÚSICA DE CIERRE

LOCUTORA Radialistas Apasionadas y Apasionadoskunapak llankaykuna.